 Denk extra na over de betekenis van de schuingedrukte woorden. 

Wat heeft nieuws met democratie te maken?

Een democratie kan niet functioneren zonder kritische en onafhankelijke journalistiek. Media zijn belangrijk omdat:

1. Journalisten controleren wat de overheid doet. Zij zorgen ervoor dat de bestuurders steeds moeten uitleggen wat ze aan het doen zijn. Het is dus hun taak om de macht kritisch te volgen. In een dictatuur proberen de machthebbers journalisten monddood te maken. Ze worden tegengewerkt, zwart gemaakt, gevangen gezet, of zelfs vermoord. 

2. Zonder journalisten zijn burgers minder goed geïnformeerd. Burgers zijn hebben onafhankelijke informatie nodig om goede keuzes te maken bij verkiezingen.

3. Journalisten doen ook verslag van wat er in de samenleving leeft. Van onrecht en misstanden bijvoorbeeld. Zo kunnen journalisten ervoor zorgen dat burgers gehoord worden door de politiek, en kunnen media ervoor zorgen dat onderwerpen op de politieke agenda komen. 

 Denk extra na over de betekenis van de schuingedrukte woorden. 

Wat is een hoax of Broodje-Aap?

Een hoax of een Broodje-Aap (Engels: urban legend) is een verhaal dat niet klopt, maar dat toch als een lopend vuurtje verspreid wordt.

Vaak wordt het als nieuwsbericht verspreid. Soms trappen gewone nieuwsmedia er ook in! Dan heeft de journalist zijn werk (feiten checken!) dus niet goed gedaan.

Maar meestal vertellen mensen de verhalen zelf aan elkaar door, waarbij het verhaal elke keer wat meer wordt aangedikt. Tegenwoordig worden dit soort verhalen vooral online verspreid, via sociale media. Omdat burgers zelf daar van alles op kunnen zetten, zonder dat dat gecheckt wordt door professionele journalisten.

Dus:

De komst van internet heeft het aantal onware verhalen dus enorm doen toenemen. Of die verhalen nu bedoeld zijn om ons te vermaken of misleiden.

Leuk weetje:

'Broodje-Aap' komt van een verhaal uit de vorige eeuw, over Amerikanen die apenvlees zouden eten, omdat fabriek dode dieren uit de dierentuin had verwerkt in hun hot-dogs. Iemand had dit in Amerika ergens in de krant gelezen. Rare jongens, die Amerikanen...

Ook nu zijn er nog veel verhalen die niet waar zijn, maar toch worden geloofd door heel veel mensen. Zo heb je misschien van killer-clowns gehoord? Zo'n verhaal duikt een keer in de zoveel tijd weer op. Er is ook zo'n verhaal over kinderen die ontvoerd worden in Disneyland Parijs?

En wat denk je van Momo? Dat zou een monster zijn, dat kinderen via WhatsApp uitdaagt om zelfmoord te plegen. Maar het is echt een hoax, een Broodje-Aap. Momo bestaat niet. En toch blijven mensen ervoor waarschuwen. Er hoort zelfs een plaatje bij, waardoor het echter lijkt.

Vaak gaat het om enge verhalen, iets waar we al snel bang voor zijn, omdat het gevaarlijk of onbegrijpelijk is (zoals zelfmoord). Of iets wat onze manier van leven bedreigt.

Vooral verhalen over monsters, buitenaardse wezens en verhalen waarbij meisjes, of kinderen slachtoffer zijn, doen het al eeuwenlang goed. Ze gaan als een lopend vuurtje rond. Of 'viraal' zoals dat tegenwoordig heet.

Zo worden er tegenwoordig onzinverhalen verteld over vluchtelingen die 'onze' meisjes aanranden. Waarom geloven sommige mensen dat zo snel? Wat denk jij? Ken jij ook zo'n verhaal?

Extra (bovenbouw):

Je hebt vast al door dat er eigenlijk verschillende soorten nepnieuws zijn. Zo zou je nieuwsberichten in roddelbladen ook nepnieuws kunnen noemen: het is bedoeld om te vermaken, maar het wordt ook als 'waar' gepresenteerd, en als een journalist een fout maakt (iets zegt wat niet waar is), wordt dat vaak juist niet gecorrigeerd. Bekende Nederlanders die daar slachtoffer van worden, moeten dan eerst naar de rechter stappen. De journalistieke code lijkt hier dus niet te gelden. Wat vind jij: mogen mensen die voor deze roddelbladen werken, zich dan wel 'journalist' noemen?

 Denk extra na over de betekenis van de schuingedrukte woorden. 

Nieuwsberichten maken is een vak. Om geloofwaardig en betrouwbaar te kunnen zijn, moeten journalisten zich aan regels houden. Namelijk:  

1. alleen vertellen wat werkelijk gebeurd is: de feiten;

2. geen eigen mening geven: neutraal blijven;

3. je niet laten beïnvloeden door anderen: onafhankelijk blijven;

4. je bronnen controleren (van wie komt het, klopt het en welke belangen heeft die partij?).

Extra:

Als iemand alleen een feit beschrijft, heet dat ook wel objectief. Als hij een mening geeft, heet dat subjectief.

Kun je voorbeelden geven? 

Het is dus een belangrijke taak van een journalist om te controleren of iets klopt. En om verschillende partijen (mensen of groepen) aan het woord te laten over dezelfde gebeurtenis. Dat heet: hoor én wederhoor. 

Journalistieke media horen dus op zoek te gaan naar hoe het echt zit, naar waarheid. En het zijn de journalisten die dit proces bewaken. Als zij per ongeluk fouten maken, zullen ze dat niet verzwijgen, maar juist proberen te corrigeren. Dat hoort bij de journalistieke code.

 Denk extra na over de betekenis van de schuingedrukte woorden. 

Wanneer noemen we iets 'nepnieuws'?

Het woord nepnieuws (fake news) is opgekomen tijdens de Amerikaanse verkiezingen in 2016. Dat kwam doordat er toen groepen waren die bewust leugens gingen verspreiden om de verkiezingen te beïnvloeden.

Voorbeelden: Hillary Clinton (presidentkandidaat tegenover Trump) zou in de kelder van een pizzeria een pedofielennetwerk runnen. En in oktober 2018 werd van een presidentskandidaat in Brazilië gezegd dat hij babyflesjes uitdeelde met spenen in de vorm van een penis, om baby's homoseksueel te maken.

President Trump ging het woord nepnieuws gebruiken voor alles waar hij het niet mee eens was. 

Dat zie je wel vaker bij machthebbers: ze proberen serieuze media belachelijk te maken, zodat de burgers niet meer weten wie ze moeten geloven. Dat is schadelijk voor de democratie.

Maar wat is nepnieuws nou eigenlijk?

Nepnieuws heeft twee belangrijke kenmerken:

1. het is niet waar

2. het heeft de vorm van een serieus nieuwsbericht (en staat vaak op een site die een exacte namaak is van een bekende nieuwssite).

Als iets er als een nieuwsbericht uitziet, moeten burgers erop kunnen vertrouwen dat de informatie klopt: dat de feiten juist zijn. Dat zijn de regels in een democratie: echte journalisten hebben de plicht om ons te laten zien wat het ware verhaal is. Maar ja, makers van nepnieuws lappen die regels dus aan hun laars.

Daarom maken we ons druk over nepnieuws: we worden dan namelijk met opzet misleid, om de tuin geleid, of verleid om iets te geloven wat niet waar is.

Een grap of een mening kun je dus geen nepnieuws noemen, omdat het geen nieuws is én omdat het niet bedoeld is om iemand te misleiden.

Extra (bovenbouw):

Nepnieuws dat bedoeld is om te misleiden, heet ook wel: desinformatie. Als iemand zonder dat hij het weet verkeerde informatie verspreidt, heet dat misinformatie. 

 Denk extra na over de betekenis van de schuingedrukte woorden. 

Goede nieuwsberichten bevatten feitelijke informatie. Dus geen meningen en geen vermoedens.

Een journalist heet ook wel: verslaggever. Hij of zij probeert het verslag van de gebeurtenissen (de feiten) zo volledig mogelijk te maken. Als hulpmiddel voor volledigheid, hanteren ze de 5W+1H vragen. Dat staat voor: wie, waar, wat, wanneer, waarom en hoe.

Als lezer kun je een nieuwsbericht dus ook lezen met die vragen in gedachten. Hoe meer vragen beantwoord zijn in het stuk, hoe vollediger de informatie is. 

Een verslaggever gaat bij voorkeur zelf naar de situatie toe, ziet zelf wat er aan de hand is, en praat met mensen die erbij waren (getuigen). Maar veel journalisten werken niet meer in het veld, omdat dat heel duur is. Zij zitten met hun collega's op kantoor ('op de redactie'). Dan zijn ze voor hun nieuwsberichten afhankelijk van anderen. Dat noemen we dan hun 'bronnen'. Een journalist leest dus veel en gaat mensen bellen.

Waarom zouden mensen liegen tegen een journalist?

Bijvoorbeeld:

1. omdat ze het eigenlijk niet echt weten, maar dan verzinnen ze iets omdat ze het wel interessant vinden om iets te vertellen tegen een journalist;

2. of ze hebben er zelf al van alles bijbedacht om iets begrijpelijker te maken;

3. of ze willen de journalist beïnvloeden (manipuleren).

Ook gebruiken journalisten persberichten als bron. Dat zijn aankondigen die bedrijven of organisaties schrijven om aandacht te krijgen van journalisten (de 'pers'). Veel persberichten zijn eigenlijk een soort reclame-berichten.

Er kunnen dus allerlei redenen zijn waarom iemand niet de waarheid vertelt. Daarom moet een journalist zijn bronnen altijd heel goed controleren. 

 Denk extra na over de betekenis van de schuingedrukte woorden. 

Grappen: parodie en satire

Soms is het lastig om te zien dat iets een grap is (dat het dus niet echt waar is), omdat de grap de vorm heeft van een nieuwsbericht. Zo trapten veel mensen in het begin nog wel in de grappen op de website van De Speld.

Ken je De Speld? Ga eens naar www.despeld.nl. Je ziet meteen dat de site doet alsof het een nieuwssite is. Hoe kun je zien dat het geen echte, serieuze nieuwssite is?

Zo'n nieuwsbericht dat niet serieus bedoeld zijn, noemen we ook wel een parodie op het nieuws. Ze hebben dus niet het doel om mensen te misleiden, maar om ze te vermaken. Het is amusement (Engels: entertainment). 

• Vind jij de berichten van De Speld leuk?
• Ben jij wel eens ergens ingetrapt?

Extra (bovenbouw):

Vaak is het ook wel de bedoeling om mensen aan het denken te zetten. Net als bij cabaret: grappig, maar vaak wel met een serieuze boodschap.

Wat de makers van De Speld doen, noemen we ook wel satire: met humor kritiek leveren op de samenleving. Die kritiek is vaak wel serieus bedoeld.